Afschaffing duolegaat: wat nu?

Duolegaat. Een duolegaat is een testamentaire techniek van successieplanning die hoofdzakelijk toegepast wordt door wie geen afstammelingen heeft. Broers/zussen, neven/nichten of andere verdere of niet-verwanten betalen immers bijzonder hoge successierechten. Het hoogste tarief bedraagt in Vlaanderen maar liefst 55%. Een duolegaat houdt in dat u een dubbele begunstiging verricht in een testament: het eerste legaat houdt een begunstiging in van uw dierbaren en het tweede legaat begunstigt een goed doel, meestal een VZW of een stichting. Bovendien krijgt het goede doel de last om de erfbelasting van de eerste legataris (uw dierbaren) te voldoen. Het voordeel van een duolegaat zit in de gunsttarieven die VZW’s en stichtingen verschuldigd zijn in de erfbelasting, in Vlaanderen momenteel 8,5%, en in het feit dat de last voor het goede doel om de erfbelasting te voldoen, niet als een bijkomend legaat belast wordt (art. 2.7.1.0.10 en 2.7.3.2.13 VCF) .

Voorbeeld. Tante Magda heeft geen kinderen, maar wel een neef Frederik, aan wie zij haar ganse vermogen van € 1.000.000 wil nalaten. Frederik zal dan € 535.500 erfbelasting betalen en slechts € 464.500 overhouden. Als Magda een duolegaat opstelt waarbij zij 55% van haar vermogen nalaat aan Frederik en 45% aan een goed doel, onder de last om alle erfbelasting te betalen, dan ontvangt het goede doel netto € 123.750, terwijl Frederik € 550.000 krijgt.

Afschaffing? De Vlaamse regering wil het altruïstische karakter van de begunstiging van goede doelen herstellen, terwijl het duolegaat volgens haar veeleer een ontwijkingsmechanisme vormt. De Vlaamse regering wil daarom de fiscaal gunstige werking van het duolegaat wijzigen, maar hoe ze dit precies wil ondernemen, is nog niet helemaal zeker. Ter compensatie wil ze wel het gunsttarief in de erfbelasting verlagen, mogelijk van het huidige vlakke tarief van 8,5% naar 0%. Vele belangrijke goede doelen zullen daardoor toch een belangrijke bron van inkomsten verliezen. De meeste legaten ten voordele van goede doelen zijn namelijk duolegaten. Die goede doelen zullen dan genoodzaakt zijn zich te richten tot de overheid voor financiële ondersteuning of zullen belangrijke taken niet meer kunnen vervullen.

Overgangsmaatregel. De Vlaamse regering zou tegemoet willen komen aan reeds opgestelde testamenten met duolegaten, door te voorzien dat de duolegaten die voor een bepaalde datum (afhankelijk van de inwerkingtreding van het nieuwe decreet) geregistreerd werden in het Centraal Register der Testamenten (CRT) hun huidige fiscale behandeling zullen behouden. Deze registratie in het CRT gebeurt steeds door het testament af te geven aan een notaris, die de registratie voor zijn rekening neemt (voor een beperkte administratieve kost). Het is overigens voor elk testament aan te raden dit neer te leggen bij een notaris, zodat deze het kan registreren in het CRT. Hiermee krijgt de testator ook een grote zekerheid dat zijn testament bij zijn overlijden zeker gevonden zal worden.

Aandachtspunten. Het gebrekkige aan deze overgangsmaatregel is wel dat eens de datum voor registratie voorbij is, (nog) niet geregistreerde testamenten met duolegaten geen gunstige uitwerking meer zullen krijgen. Wat dan met testators die ondertussen onbekwaam geworden zijn? En wat als de testator in het duolegaat een bepaald goed doel begunstigd heeft, maar later een andere voorkeur ontwikkelt of als de begunstigde VZW of stichting ophoudt te bestaan en u geen subsidiaire begunstigde voorzien heeft? Een nieuw duolegaat zal niet meer de gunstige fiscale uitwerking krijgen.

Subsidiaire regeling. In het Vlaams gewest is het vrijwel zeker dat het duolegaat, minstens in de toekomst, zijn gunstige uitwerking zal verliezen. Het is bovendien best mogelijk dat de andere gewesten dit Vlaamse voorbeeld zullen volgen, om de te grote fiscale verschillen tussen de gewesten te vermijden. In afwachting van een definitieve regeling is het aangewezen dat u een subsidiaire regeling uitwerkt indien u nog een testament zou opstellen met duolegaat. U voorziet dan dat uw vermogen volgens deze subsidiare regeling verdeeld zal worden als het duolegaat geen uitwerking zou krijgen (door de weigering van een van de begunstigden ingevolge de gewijzigde fiscaliteit). Zo heeft u alsnog een zeker vangnet voorzien voor de verdeling van uw nalatenschap, al dan niet met begunstiging van een goed doel, voor het geval dat uw duolegaat niet meer de gunstige uitwerking kan krijgen.

Alternatieven? Voor wie geen kinderen heeft, bestaan er weinig of geen eenvoudige alternatieven om zonder te schenken de erfbelasting te verminderen. Omdat schenkingen altijd definitief en onherroepelijk zijn en omdat de band met de begiftigden in deze situatie vaak ook minder sterk is, wordt het des te belangrijker om op de gevolgen van schenkingen te wijzen, vooral op financieel vlak. Het kan immers niet de bedoeling zijn dat de schenker door al te onbezonnen een te grote schenking te verrichten, zelf in de financiële problemen komt.