CORONACRISIS - 02.06.2020

Coronacrisis: overmacht voor uitvoering contracten?

Wanneer een klant in financiële moeilijkheden geconfronteerd wordt met een verzoek tot betaling, een ingebrekestelling en zelfs een dagvaarding, is een vaak gehoorde reactie: dat de coronacrisis toch overmacht uitmaakt? Is dit effectief het geval? Wat is, volgens het Belgisch recht, overmacht? Wanneer kunt u zich daarop beroepen? Welke contractuele afspraken maakt u daarover het best?

Overmacht

Definitie

Het COVID-19-virus op zich maakt meestal geen overmacht uit. De overheidsmaatregelen die ter bestrijding van dit virus getroffen worden, kunnen wél overmacht uitmaken.

Een wettelijke definitie van ‘overmacht’ (internationaal vaak ‘force majeure’ genoemd) bestaat vandaag niet. Naast enkele verwijzingen naar het begrip (in de Handelshuurwet, de bepalingen omtrent de koop, het gemeen huurrecht, de bewaargeving en in het nieuwe Boek VIII Bewijs, ...) bepaalt de wet: “Geen schadevergoeding is verschuldigd, wanneer de schuldenaar door overmacht of toeval verhinderd is geworden datgene te geven of te doen waartoe hij verbonden was, of datgene gedaan heeft wat hem verboden was.” (art. 1148 BW) In de rechtsleer wordt overmacht gedefinieerd als: “een niet-toerekenbare onmogelijkheid om een verplichting na te komen, waardoor de persoon in kwestie van deze verplichting bevrijd wordt”.

Uitgangspunt: contract heeft voorrang

Uw overeenkomst met uw klant of leverancier (met inbegrip van de algemene voorwaarden indien die voorafgaand ter kennis werden gebracht en aanvaard, expliciet of impliciet) bevat mogelijk één of meerdere bepalingen met betrekking tot overmacht. Dergelijke contractuele bepalingen hebben voorrang op de regeling in de rechtspraak en rechtsleer. Neem dus in uw overeenkomsten met klanten en leveranciers steeds bepalingen inzake overmacht, vreemde oorzaak of imprevisie op. Op die manier verzacht u de soms verregaande gevolgen van bepaalde situaties, of deze nu overmacht uitmaken of niet, en beperkt u discussies en dus gerechtelijke procedures over het al dan niet voorhanden zijn van overmacht.

Onvoorzienbare situatie

Is er géén contractuele basis die als kapstok kan dienen voor de beoordeling van uw situatie, dan moet er op basis van de bestaande rechtspraak en rechtsleer o.a. sprake zijn van een situatie die onvoorzienbaar was op het ogenblik van het sluiten van de overeenkomst. Het is echter niet uitgesloten dat de rechtspraak gelet op het uitzonderlijke karakter van de coronacrisis evolueert naar een soepelere invulling.

Of een situatie redelijkerwijze voorzienbaar is of niet, is afhankelijk van de omstandigheden. Er kan geargumenteerd worden dat, zodra de eerste perikelen in Italië zich voordeden, u zich bewust moest zijn van mogelijke moeilijkheden bij de uitvoering van uw overeenkomst, ook hier in Europa. Bent u niettegenstaande dit bewustzijn toch nog nieuwe overeenkomsten aangegaan, dan zal u zich wellicht met minder succes op overmacht kunnen beroepen.

Voor overeenkomsten met partijen in westerse landen die werden gesloten vóór het ontstaan van de pandemie, zou u zich wél met enige zekerheid op succes kunnen beroepen op overmacht, op voorwaarde uiteraard dat er ook aan de andere toepassingsvoorwaarden voldaan is. Doet u zaken met ondernemingen in Afrika, dan moet u zich ervan bewust zijn dat virussen en andere ziektes daar frequenter voorkomen en dus wellicht niet als overmacht beschouwd zullen worden.

Buiten de controle van de partijen

Een situatie wordt slechts als overmacht beschouwd wanneer deze niet te wijten is aan de schuld of aan het toedoen van degene die moet presteren. Wanneer uw leverancier ingevolge ziekte van personeel niet tijdig kan leveren, dan is dit wellicht geen overmachtssituatie, want uw leverancier kan nog steeds bijkomend personeel in dienst nemen (al dan niet tijdelijk). Hetzelfde geldt voor een preventieve sluiting die niet is opgelegd door de overheid.

Hogere kosten

Kunt u uw verbintenis wél nog uitvoeren maar bv. tegen een veel hogere prijs of met veel meer inspanningen, dan is er strikt genomen geen overmacht en moet u uw verbintenis dus wel nog uitvoeren, ongeacht de kosten, dus ook als u bv. bijkomend personeel moet aanwerven of een (duur) alternatief transportmiddel moet voorzien.

Gevolgen van overmacht

Een partij die zich met succes op overmacht kan beroepen, is (definitief of tijdelijk, zie hierna ) bevrijd van haar verplichting om haar (door overmacht getroffen) verbintenis(sen) uit te voeren. Daarenboven kan van deze partij ook geen schadevergoeding gevorderd worden omwille van de niet-uitvoering van haar verbintenis(sen). Het risico van de uitvoering van de verbintenis(sen) wordt bij overmacht dus bij de schuldeiser van die verbintenissen gelegd. Heeft die schuldeiser de prijs al betaald, dan moet de schuldenaar deze ook niet terugbetalen.

Tijdelijke overmacht

Als de onmogelijkheid om uw verbintenis uit te voeren tijdelijk is, dan moet u ze uitvoeren zodra de wijziging van omstandigheden dat niet langer onmogelijk maakt, tenzij de overeenkomst door de vertraging iedere betekenis of ieder nut heeft verloren, bv. omdat uw klant de goederen tegen een welbepaalde datum nodig had en intussen elders heeft aangekocht, of wanneer de goederen bederfbaar zijn.

Concreet wat de coronacrisis betreft, is de overmachtssituatie in principe van tijdelijke aard, aangezien de omstandigheden (de overheidsmaatregelen) die de uitvoering van de verbintenis verhinderen in de nabije toekomst wellicht een einde zullen nemen (of in bepaalde sectoren reeds genomen hebben). Indien u enorme inspanningen moet leveren om de tijdelijke overmachtssituatie te overbruggen, bv. in die mate dat u zelf riskeert failliet te gaan, dan zal sneller aanvaard worden dat u uw verbintenissen definitief niet kunt uitvoeren. Ook de vraag of partijen maatregelen kunnen nemen om de gevolgen van de wijziging van de omstandigheden te verhelpen en wat de alternatieven zijn die beschikbaar zijn voor de schuldeiser, kan richtinggevend zijn wat betreft het definitieve of tijdelijke karakter van de onmogelijkheid om uw verbintenissen uit te voeren.

Imprevisieleer

Waarover gaat het?

Hardship (naar Belgisch recht ‘imprevisie’ genoemd) is een begrip dat aanleunt bij overmacht maar daar geen synoniem van is. Juridisch gezien staat deze term voor onvoorzienbare omstandigheden, onafhankelijk van de wil van de partijen, die de uitvoering van de overeenkomst fundamenteel bemoeilijken. Naar Belgisch recht wordt de imprevisieleer (voorlopig) niet aanvaard door het Hof van Cassatie.

Dit betekent dat indien u hieromtrent contractueel niets heeft voorzien en de uitvoering van uw verbintenis(sen) omwille van onvoorziene omstandigheden (fundamenteel) moeilijker wordt, u toch verplicht kunt worden uw verbintenissen uit te voeren. Stilaan klinkt de roep om imprevisie te erkennen wel luider en lagere rechtspraak baseert zich soms op een ruime interpretatie van het begrip ‘overmacht’ om imprevisie impliciet te erkennen.

Anders dan bij overmacht moet de uitvoering van de verbintenis dus niet onmogelijk worden, het feit dat zij (zeer) ernstig wordt bemoeilijkt, is voldoende. Het contractuele evenwicht moet wel zodanig aangetast zijn dat de partij wiens verbintenissen veel moeilijker uitvoerbaar worden, onder deze omstandigheden niet zou hebben gecontracteerd.

Gevolgen

Ofwel wordt de overeenkomst beëindigd, ofwel wordt ze aangepast. Er is geen algemene regel die de situatie van hardship beheerst. Ieder nationaal recht heeft een eigen unieke benadering voor deze problematiek. Internationaal is er vooralsnog geen sprake van een consensus. Het loont dus nog steeds om, naast een clausule omtrent overmacht, ook een clausule omtrent hardship te voorzien in uw overeenkomsten, zeker in overeenkomsten van langere duur of met opeenvolgende prestaties.

Download modelclausules van http://tipsenadvies-financieelmanagement.be/download  - code FM 07.02.10.

  • Neem in uw overeenkomsten bepalingen omtrent overmacht en imprevisie op. U vermijdt zo discussies en eventuele gerechtelijke procedures over het al dan niet voorhanden zijn van overmacht.
  • Er is momenteel volgens de rechtspraak enkel sprake van overmacht als er onvoorzienbare omstandigheden zijn die de uitvoering van de overeenkomst absoluut onmogelijk maken. Als u een overeenkomst pas sloot nadat de eerste perikelen zich in Italië voordeden, zal u zich dus wellicht niet op overmacht kunnen beroepen. Het feit dat u meer kosten moet maken of meer inspanningen moet verrichten, maakt geen overmacht uit.
  • M.b.t. de coronacrisis zal de overmachtssituatie meestal slechts van tijdelijke aard zijn, zodat u uw verbintenissen in principe moet uitvoeren zodra de omstandigheden dat niet langer onmogelijk maken.

Contactgegevens

Larcier-Intersentia | Tiensesteenweg 306 | 3000 Leuven

Tel.: 0800 39 067 | Fax: 0800 39 068

contact@larcier-intersentia.com | www.larcier-intersentia.com

 

Maatschappelijke zetel

Lefebvre Sarrut Belgium NV | Hoogstraat 139 - Bus 6 | 1000 Brussel

RPM Bruxelles | TVA BE 0436.181.878