Minderjarige kinderen: hoe vermijdt u dat uw ex na uw overlijden uw bedrijf beheert?
Als u gescheiden bent en als (sommige van) uw kinderen nog minderjarig zijn, dan krijgt uw ex na uw overlijden het ouderlijke vruchtgenot en het beheersrecht over de goederen van uw minderjarige kinderen.
Hoe vermijdt u dan dat uw ex na uw overlijden uw bedrijf en uw nalatenschap gaat beheren, terwijl de relatie tussen u beiden misschien verre van ideaal is?
Minderjarige kinderen
Wettelijk erfrecht
Als u niet (meer) gehuwd bent en als u zonder testament overlijdt, dan erven uw kinderen op basis van het wettelijke erfrecht uw nalatenschap. Zij erven dus bv. ook de aandelen in uw bedrijf. Uw ex-echtgenote of ex-partner erft niet van u. De nachtmerrie dat hij of zij bij uw overlijden het voor het zeggen zou hebben in uw onderneming of in het familiebedrijf waarvan u een pak aandelen bezit, lijkt dus ver weg.
Vruchtgenot
Als uw kinderen nog minderjarig zijn, dan is de juridische realiteit echter anders. De langstlevende ouder krijgt immers het zgn. wettelijke vruchtgenot op de geërfde goederen van uw minderjarige kinderen (art. 384 BW) . Dit houdt in dat uw ex ‘de vruchten’ van de geërfde goederen zal kunnen genieten. Hij of zij zal mogen wonen in een geërfde woning, huurinkomsten kunnen genieten, alsook dividenden en intresten opstrijken.
Beheersrecht
Uw ex heeft daarnaast ook een ouderlijk beheersrecht op de goederen van uw minderjarige kinderen (art. 376 BW) . Heeft u een vennootschap, dan oefent uw ex via dit ouderlijke beheersrecht het stemrecht in de algemene vergadering uit tot uw kinderen meerderjarig worden. In de praktijk betekent dit vaak dat hij of zij via dit stemrecht volledige controle over uw BV of NV krijgt en zichzelf bv. als enige bestuurder kan aanstellen.
Alles hangt natuurlijk af van hoeveel aandelen u had in de familievennootschap en wat er precies in de statuten staat. Het laatste wat u wilt, is echter dat uw ex het vruchtgenot krijgt en de controle over uw vennootschap overneemt en die vennootschap mogelijk zelfs leegpompt, terwijl de kinderen nog minderjarig zijn.
Hoe aanpakken?
Ontneming vruchtgenot
Een oplossing die vaak door notarissen aangereikt wordt, is dat u een testament opmaakt waarin u bepaalt dat uw ex geen wettelijk vruchtgenot zal ontvangen op uw nalatenschap. De wet voorziet deze mogelijkheid uitdrukkelijk (art. 387 BW) .
Op die manier ontneemt u aan uw ex echter enkel het ouderlijke vruchtgenot. Uw ex heeft dan geen recht meer op de vruchten, zoals de dividenden van uw vennootschap. Doorgaans is dit onvoldoende, want uw ex behoudt dan wel nog steeds het ouderlijke recht van beheer op de geërfde goederen en dus ook op de aandelen van uw vennootschap. Via dit recht van beheer behoudt uw ex dus het stemrecht van de aandelen, met alle mogelijke gevolgen van dien.
De wet zegt niet of ook dit recht van beheer via een testament ontnomen kan worden, maar doorgaans neemt de rechtsleer en rechtspraak aan dat dit niet kan. Een dergelijke bepaling in uw testament moet dus voor niet-geschreven gehouden worden (Antwerpen, 29.11.2017) .
Het ontnemen van het vruchtgenot is in de meeste gevallen dus slechts een halve oplossing, zodat (bijkomende) maatregelen zich opdringen.
Tijdelijk vruchtgebruik
Een eenvoudige en goedkope oplossing om uw ex buitenspel te zetten, is de opmaak van een testament waarin u een tijdelijk vruchtgebruik toekent aan een persoon die u vertrouwt, tot de kinderen meerderjarig zijn.
Om fiscale redenen kent u dit tijdelijke vruchtgebruik het best toe aan een verwant in rechte lijn, zoals een ouder (een grootouder van de kinderen). Op dit tijdelijke vruchtgebruik moet immers erfbelasting betaald worden. De tarieven in rechte lijn zijn relatief laag en zijn trouwens dezelfde tussen ouders en kinderen, en grootouders en kleinkinderen.
Fiscaal gezien zal de totale erfbelasting met zo’n tijdelijk vruchtgebruik voor de grootouders dus niet hoger liggen dan wanneer de kinderen alles zouden erven in volle eigendom. Doorgaans zal dit op fiscaal vlak zelfs goedkoper zijn, omdat de grootouders zo eveneens het laagste tarief van 3% genieten.
Voorzie eventueel wel een compensatie (bv. een geldsom) voor het feit dat uw ouders ook erfbelasting zullen betalen op hun tijdelijke vruchtgebruik.
Gevolgen
Door dit tijdelijke vruchtgebruik ontneemt u zowel de vruchten (dividenden) als het beheersrecht (stemrecht) aan uw ex tot uw kinderen meerderjarig zijn. Daarna krijgen uw kinderen automatisch de volle eigendom. Afhankelijk van uw concrete situatie kunt u het tijdelijke vruchtgebruik bv. ook beperken tot de aandelen van het familiebedrijf of verder op maat uitwerken.
In de praktijk wordt in het kader van een totale successieplanning het tijdelijke vruchtgebruik ook vaak gelegateerd tot de kinderen de jaren van verstand bereikt hebben (bv. 21 of zelfs 25 jaar). De rechten van uw ex spelen maar tot uw kinderen 18 jaar zijn, maar vaak zijn de kinderen dan nog te jong om veel te erven.
Het nieuwe Wetboek van Vennootschappen en Verenigingen legt het stemrecht van de aandelen bij de (tijdelijke) vruchtgebruiker, tenzij de statuten anders zouden bepalen (wat eerder zelden voorkomt). Kijk veiligheidshalve toch nog eens de statuten na, als u uw ex zeker wilt buitenhouden.
Nadeel
Uw ex behoudt wel nog het beheer van de blote eigendom van de aandelen van uw kinderen tot ze 18 jaar zijn. In de praktijk heeft dat slechts een beperkt belang, bv. wanneer de vertrouwenspersoon (grootouder) de aandelen zou willen verkopen. Daar moet uw ex dan ook mee instemmen.
Maatschap
Naast deze twee oplossingen wordt er in de praktijk ook steeds vaker met een maatschap gewerkt. U brengt de aandelen in uw bedrijf dan in een maatschap in. U benoemt uzelf als statutair zaakvoerder van de maatschap en een vertrouwenspersoon als statutair zaakvoerder-opvolger, tot uw kinderen meerderjarig zijn. Wanneer u overlijdt, wordt uw vertrouwenspersoon zaakvoerder in de maatschap. Vanuit die hoedanigheid oefent hij de stemrechten uit die verbonden zijn aan de aandelen in uw bedrijf. Deze aandelen zijn immers eigendom van de maatschap.
Als u aan de statutair zaakvoerder-opvolger één aandeel in de maatschap legateert, dan kan hij zelf zijn afzetting als zaakvoerder blokkeren, wanneer u in de statuten bepaalt dat de statutair zaakvoerder enkel met eenparigheid van stemmen afgezet kan worden.
Als uw bedrijf dividenden uitkeert, dan komen die bij de maatschap terecht. De algemene vergadering van de maatschap kan beslissen om de gelden uit te keren aan haar aandeelhouders. Door aan uw ex in uw testament het vruchtgenot van uw nalatenschap te ontnemen, vermijdt u dat hij of zij de door de maatschap uitgekeerde dividenden opstrijkt.
Deze oplossing is ideaal als uw vertrouwenspersoon inzake erfbelasting in een hoge schijf valt (bv. uw broer of een goede vriend). Bovendien wordt uw ex hiermee volledig buitenspel gezet.
Voor de oprichting van een maatschap op maat moet u wel rekenen op een eenmalige kost van ongeveer € 4.000.
ADVIEZEN
- Uw ex krijgt bij uw overlijden het wettelijke vruchtgenot en het beheersrecht op de geërfde goederen van uw minderjarige kinderen en dus ook op de aandelen van uw bedrijf.
- Via een testament kunt u het vruchtgenot (de dividenden) eenvoudig aan uw ex ontnemen, maar dat is niet mogelijk voor het ouderlijke beheersrecht (stemrecht).
- Zijn uw ouders nog relatief jong, dan is daarnaast aan hen een tijdelijk vruchtgebruik legateren tot uw kinderen meerderjarig zijn een goede en fiscaalvriendelijke oplossing om uw ex volledig buitenspel te zetten.
- Zijn uw ouders al wat ouder of niet geïnteresseerd in uw vennootschap, dan brengt u het best uw aandelen in een maatschap in en benoemt u een vertrouwenspersoon tot zaakvoerder-opvolger in de maatschap. Het is dan die zaakvoerder die het stemrecht van de aandelen in uw bedrijf uitoefent.