Vrijstelling successierechten voor de gezinswoning: toch actie nodig?

Vrijstelling gezinswoning

Enkel voor de langstlevende

In de drie gewesten hoeft de langstlevende bij het overlijden van zijn partner geen erfbelasting meer te betalen op de gezinswoning. De vrijstelling geldt enkel voor de ‘gezinswoning’. Concreet betekent dit dat het om de woning moet gaan waar u en uw partner een gezamenlijke woonplaats hadden.

Dat betekent niet noodzakelijk dat de woning de gemeenschappelijke eigendom van beide partners moet zijn. De woning kan ook exclusief eigendom zijn van een van de partners. Het volstaat dat beide partners hun gezamenlijke hoofdverblijfplaats in deze woning hadden op het ogenblik van het overlijden.

De inschrijving in het bevolkingsregister geldt als bewijs. Als er geen inschrijving is, kunt u dat bewijs met alle andere middelen leveren (bv. facturen, verzekeringen, het verbruik, het huurcontract, enz.). Als u daarnaast ook andere onroerende goederen bezit (bv. een tweede verblijf, een verhuurd appartement, een bouwgrond, enz.), dan betaalt u op de waarde van die andere onroerende goederen uiteraard wel erfbelasting.

Beroepsgedeelte

Indien het beroepsgedeelte van de gezinswoning ondergeschikt is aan het woongedeelte, is de vrijstelling van de successierechten voor de langstlevende ook van toepassing. Indien het beroepsgedeelte niet ondergeschikt is aan het woongedeelte, dan is het beroepsgedeelte (en enkel dit gedeelte) niet vrijgesteld.

Let wel, zit de gezinswoning in uw vennootschap, dan geldt de vrijstelling voor de gezinswoning uiteraard niet.

Langstlevende partner

Zowel echtgenoten als wettelijk samenwonenden genieten in de drie geweten vanaf de eerste dag de vrijstelling van de gezinswoning. Men spreekt van ‘wettelijk samenwonenden’ als er een verklaring van wettelijke samenwoning afgelegd werd bij de ambtenaar van de burgerlijke stand (art.1476 BW) . Feitelijk samenwonenden genieten in Vlaanderen ook de vrijstelling als ze gedurende drie jaar ononderbroken samengewoond hebben en een gemeenschappelijke huishouding gevoerd hebben.

De vrijstelling geldt echter niet als de samenwonende een erfgenaam in rechte lijn is (een ouder, een kind of een kleinkind) of daarmee gelijkgesteld wordt (bv. een stiefkind), maar kan bv. wel voor een broer of een zus met wie u samenwoont.

In tegenstelling tot Vlaanderen geldt de vrijstelling in Brussel en Wallonië enkel voor gehuwden en wettelijk samenwonenden. Feitelijk samenwonenden vallen hier dus uit de boot.

Wettelijk erfrecht

Algemeen

Als de erflater (klein)kinderen achterlaat, dan erft de langstlevende echtgenoot het vruchtgebruik van de hele nalatenschap. Voor wie gehuwd was onder het wettelijke stelsel, betekent dit dat de langstlevende de helft van de gemeenschap in vruchtgebruik krijgt (de andere helft is sowieso van de langstlevende zelf) en daarnaast ook het vruchtgebruik op de eigen goederen van de overledene. Bent u gehuwd met scheiding van goederen, dan krijgt de langstlevende het vruchtgebruik op het vermogen van de eerststervende.

Gezinswoning

In de meeste gevallen zit de gezinswoning in de huwgemeenschap of 50/50 in onverdeeldheid (scheiding van goederen). De helft van de overledene van de gezinswoning zal dan in blote eigendom naar de kinderen gaan en in vruchtgebruik naar de echtgenoot. Was de gezinswoning een eigen goed van de overleden echtgenoot (bv. geërfd), dan krijgt de langstlevende het vruchtgebruik op deze woning en de kinderen de blote eigendom.

Beperkte vrijstelling in de praktijk

Stel, vader overlijdt en de gezinswoning met een waarde van € 800.000 zat in de huwgemeenschap. De helft van het huis (€ 400.000) valt dan in zijn nalatenschap, waarbij het vruchtgebruik naar zijn echtgenote gaat en de blote eigendom naar de kinderen. Enkel het vruchtgebruik van de langstlevende echtgenoot is dan vrijgesteld, de blote eigendom van de kinderen niet. In de praktijk stelt die vrijstelling vaak weinig voor, want als moeder bv. 80 jaar is, is haar vruchtgebruik maar 8% waard. De vrijstelling bedraagt dan slechts € 32.000 (8% van € 400.000). De blote eigendom, die 92% waard is (€ 368.000), wordt wel belast bij de kinderen en die erfbelasting loopt op tot 27% (Vlaanderen) of 30% (Brussel en Wallonië). Als de gezinswoning een zgn. eigen goed was van de overleden echtgenoot, dan is de fiscale factuur nog een pak zwaarder. Let wel, de waarde van het vruchtgebruik hangt samen met de leeftijd van de langstlevende. Zelfs bij een jonge weduwe van bv. 61 jaar is het vruchtgebruik, en dus de vrijstelling, echter al beperkt tot 38%.

Kortom, de vrijstelling van de gezinswoning stelt in de praktijk vaak niet zo veel voor. Vanuit praktische overwegingen én vooral wegens fiscale redenen is het meestal aangewezen dat de langstlevende 100% van de gezinswoning erft, omdat de gezinswoning dan volledig belastingvrij vererfd wordt.

Hoe aanpakken?

Testament

De partners kunnen elk een testament opmaken waarin ze bepalen dat de gezinswoning in volle eigendom naar hun partner gaat en voor de rest het wettelijk erfrecht van toepassing is. Dat kan via een notarieel testament (kost ± € 400 per testament). Het volstaat echter dat u een eigenhandig testament maakt (eigenhandig geschreven, gedagtekend en ondertekend), dat u dan het best op twee plaatsen bewaart voor het geval dat het brandt. Een goede en goedkope oplossing is ook dat u het eigenhandig geschreven testament onder gesloten omslag ter registratie aan de notaris geeft, zodat het zeker altijd boven water komt na uw overlijden (kost ± € 100 per testament).

Keuzebeding

Als de gezinswoning in een huwelijksgemeenschap zit en u een keuzebeding heeft, hoeft u (voorlopig) niets te doen. Wie nog geen keuzebeding heeft terwijl het huis in de gemeenschap zit, kan gewoon een keuzebeding toevoegen via een notariële akte (± € 600). Heeft u scheiding van goederen, dan kunt u via één notariële akte het huis in een zgn. beperkte gemeenschap of toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen (TIGV) inbrengen met een keuzebeding eraan gekoppeld (± € 1.000). Als een van de partners dan overlijdt, heeft de langstlevende partner zo de keuze om de volledige woning die in die (beperkte) gemeenschap zit, naar zich toe te trekken via dit keuzebeding. Op die manier erft de langstlevende partner de volledige gezinswoning belastingvrij.

Dat heeft nog een ander voordeel. De langstlevende kan dan immers zonder dat de kinderen moeten toestemmen, de gezinswoning verkopen om bv. kleiner te gaan wonen in een appartement in de stad of om naar een serviceflat te gaan.

Verdere planning

Wanneer de langstlevende partner overlijdt, zullen de kinderen (of andere erfgenamen) wel op de volledige waarde van de gezinswoning erfbelasting betalen. Daarom werkt de langstlevende het best een verdere successieplanning uit voor de gezinswoning. De langstlevende kan dan bv. de gezinswoning in blote eigendom schenken aan de kinderen of het huis verkopen en een appartement in de stad kopen met een gesplitste aankoop (vruchtgebruik/blote eigendom) met de kinderen, enz.