Overlijden van een medeaandeelhouder: maak vooraf goede afspraken

Overlijden medeaandeelhouder

Wettelijke regeling

In een BV kan de overdracht van de aandelen vrij gebeuren aan een beperkt aantal personen, waaronder de langstlevende echtgenoot, de wettelijk samenwonende partner en de kinderen (art. 5:63 WVV) . Alle andere personen die rechten verkrijgen op de aandelen van de overleden aandeelhouder, zullen de toestemming moeten krijgen van de overige aandeelhouders. Weigeren die laatsten de erfgenamen, dan zullen de erfgenamen recht hebben op de waarde van de aandelen (art. 5:65 WVV) . In een NV is de overdracht in principe vrij (art. 7:73 WVV) , wat betekent dat de erfgenamen in principe ook zonder enige instemming aandeelhouder kunnen worden.

Andere afspraken

De bovenstaande regeling speelt enkel als er geen afwijkende afspraken gemaakt werden op het vlak van het vennootschapsrecht. Wat het vennootschapsrecht betreft, moet dus steeds nagegaan worden of er afspraken gemaakt werden die afwijken van deze wettelijke regeling, in de statuten en/of een aandeelhoudersovereenkomst. Dergelijke afspraken komen in de praktijk vaak voor en zijn in sommige beroepsgroepen zelfs verplicht. We denken in het bijzonder aan de vrije beroepers (bv. accountants) waarbij vereisten gelden inzake de professionele kwaliteiten van de (stemgerechtigde) aandeelhouders.

Afspraken maken

Waardering en betaling

In de eerste plaats moet nagegaan worden of u wilt afwijken van de wettelijke bepalingen over de vrije overdracht van aandelen: is iedere erfgenaam van de overleden aandeelhouder welkom als aandeelhouder, of moet de mogelijkheid bestaan om bepaalde of zelfs alle erfgenamen te weigeren? Het antwoord hangt mede af van de reden waarom u samenwerkt met de andere aandeelhouders: wegens hun individuele kennis en kwaliteiten, wegens financiële redenen, enz.

Als blijkt dat de overblijvende aandeelhouder(s) de mogelijkheid heeft/hebben om de erfgenamen van de overleden aandeelhouder te weigeren, is het voor alle partijen cruciaal om te weten op welke prijs zij voor hun aandelen recht hebben. Bij voorkeur kiest u hierbij voor een waarderingsmethode met objectieve parameters, die tot zo min mogelijk betwistingen kan leiden. Een waardering op basis van de meest recente jaarrekening, of een gemiddelde van de meest recente jaarrekeningen, is vaak objectief, maar leidt dikwijls tot een (te) lage waardering. Als u werkt met meer toekomstgerichte waarderingsmethodes, zoals de ‘discounted cash flow’-methode (DCF), dan is de waardering meer accuraat, maar minder zeker voor de overnemer en in ruimere mate vatbaar voor interpretatie. Wie graag de kerk in het midden wil houden, kan werken op basis van een gemiddelde van meerdere waarderingstechnieken, wat dan wel weer gemakkelijker aanleiding kan geven tot discussies...

Verder zullen ook andere elementen in verband met de overname van deze aandelen vastgelegd moeten worden. Zo kan reeds bepaald worden wanneer en hoe (o.a. vereiste meerderheid) er beslist moet worden omtrent het al dan niet aanvaarden van de erfgenamen als nieuwe aandeelhouder. U moet ook vastleggen in welke mate iedere aandeelhouder de aandelen van de overleden aandeelhouder in voorkomend geval mag overnemen, en wat er gebeurt indien niet iedere overblijvende aandeelhouder evenveel interesse vertoont. Ook over de betaling van de prijs worden het best heldere afspraken gemaakt: hoeveel tijd krijgt de overnemer om de prijs te betalen (weken, maanden, jaren, enz.), welke interest is er verschuldigd, moet er een zekerheid (waarborg) gesteld worden, enz.

Positie van de erfgenamen-aandeelhouders

U overweegt ook het best een volgplicht voor de erfgenamen, voor het geval de ‘oorspronkelijke aandeelhouders’ hun aandelen willen verkopen aan een derde. Tegelijk moeten we hier een bemerking bij plaatsen vanuit het standpunt van de erfgenamen. Indien zij de aandelen van de vennootschap geërfd hebben tegen een vlak en verlaagd tarief in de erfbelasting (gunstregeling familiale bedrijven), moet nagegaan worden welke impact de verkoop kan hebben op het behoud van deze gunstregeling. De vraag is dan of de erfgenamen hieromtrent nog inspraak (onderhandelingsmarge) kunnen hebben. Voorts kunnen er ook nog afspraken gelden over de inspraak van iedere aandeelhouder in het bestuur van de vennootschap. Zo kan er gewerkt worden met categorieën en een voordrachtregeling, of beperkingen voor bepaalde aandeelhouders bij de stemmingen omtrent het bestuur.

Statuten of aandeelhoudersovereenkomst?

Bij de keuze omtrent categorieën van aandelen, stemrecht, het al dan niet toelaten van erfgenamen als vennoot, de waardering van aandelen, de betaling van de prijs, enz. moet nagegaan worden of u deze afspraken moet of kan maken in de statuten dan wel in de aandeelhoudersovereenkomst. De afspraken in de statuten zijn door iedereen gekend en iedereen moet zich eraan houden.

De praktijk leert dat een combinatie van statuten en de aandeelhoudersovereenkomst het beste van beide werelden combineert. Bepaalde principes kunnen vastgelegd worden in de statuten, zodat ook de buitenwereld deze principes kent en er rekening mee moet houden. De verdere uitwerking en details van deze afspraken horen thuis in de aandeelhoudersovereenkomst om de simpele reden dat buitenstaanders hier geen zaken mee hebben. Denk bv. aan het aanvaarden of weigeren van erfgenamen van een overleden aandeelhouder. Het principe hoort thuis in de statuten, maar de precieze beslissingsprocedure en de gevolgen, zoals de waardering en de betalingsmethode, worden beter niet publiek gemaakt.

Wanneer?

Het is cruciaal om bij de start van een zakelijke samenwerking dergelijke afspraken te maken. Tegelijk worden die afspraken het best op geregelde tijdstippen, bv. om de x-aantal jaren of nadat er zich een belangrijke verandering voorgedaan heeft, geëvalueerd en waar nodig aangepast. Dit is meteen ook een reden om enkel de principes vast te leggen in de statuten, aangezien deze notarieel gewijzigd moeten worden. Voor de opmaak en de wijziging van de aandeelhoudersovereenkomst volstaat een onderhandse overeenkomst.

Aanwas als alternatief?

Zeker in een familiale context kunnen de aandeelhouders ook overwegen om m.b.t. de aandelen een beding van aanwas te sluiten. De aandeelhouder die het langst blijft leven, verkrijgt dan de aandelen van de andere aandeelhouders. Respecteert deze aanwasovereenkomst een aantal fiscale regels, dan heeft ze tot gevolg dat de langstlevende aandeelhouder de aandelen van de eerststervende gratis krijgt, zonder erfbelasting of successierechten. Omdat de erfgenamen van de eerststervende aandeelhouder zo op erfrechtelijk vlak in de kou blijven staan, aangezien de aandelen buiten de nalatenschap vallen, zonder dat er nog erfrechtelijk op teruggekomen kan worden, kan dan een financiële vergoeding voorzien worden voor de erfgenamen in de vorm van een verhoogde overlijdensdekking in het aanvullend pensioen (groepsverzekering, IPT, enz.). Ook hier is het de bedoeling om zowel de overblijvende aandeelhouder(s) als de erfgenamen van de overleden aandeelhouder te beschermen, maar de aanpak is geheel anders. De overgang van de aandelen gebeurt automatisch en de erfgenamen krijgen een vaste waarde, vastgeklikt in een andere overeenkomst, bv. via een overlijdensverzekering.