Hoe kostneutraal is de vierdagenwerkweek?

De vierdagenwerkweek

In dit advies staan we stil bij de impact van een voltijdse tewerkstelling in de vierdagenwerkweek zoals die ingevoerd is bij wet van 3 oktober 2022 (de ‘arbeidsdeal’). Die wet heeft een artikel 20bis/1 ingevoegd in de Arbeidswet (wet 16.03.1971) dat algemeen voor alle sectoren mogelijk maakt om een voltijdse tewerkstelling te spreiden over vier dagen. In een 38 urenwerkweek betekent dat 9,5 uur per dag. In een 40 urenwerkweek betekent dat 10 uur per dag. Wanneer een 40 urenwerkweek gehanteerd wordt, bereikt men de gemiddelde arbeidsduur over een bepaalde referentieperiode (doorgaans een kalenderjaar) door middel van de toekenning van 12 arbeidsduurverminderingsdagen (ADV-dagen). Dat is gekend.

Zelfs vóór de invoering van artikel 20bis/1 van de Arbeidswet kenden bepaalde sectoren de vierdagenwerkweek reeds. Voorbeeld daarvan is PC 200. Om dat mogelijk te maken, moesten sectoren gebruikmaken van de wet van 17 maart 1987 m.b.t. de nieuwe arbeidsregelingen (ook wel bekend als ‘grote flexibiliteit’). Terwijl de wet van 17 maart 1987 voorziet in een bepaling omtrent de feestdagen (art. 4 wet 17.03.1987) , is dat in het geval van artikel 20bis/1 Arbeidswet niet zo. Meer nog, de wetgever heeft tijdens de parlementaire besprekingen van de arbeidsdeal helemaal niet stilgestaan bij de impact van de feestdagen op de vierdagenwerkweek.

Impact van arbeidsregelingen

De invoering van welke arbeidsregeling ook, heeft niet alleen een impact op het aantal dagen waarop een werknemer beschikbaar is per jaar, maar ook een impact op het aantal uren waarop een werknemer beschikbaar is per jaar en dus ‘productief’ is. Dat lijkt tweemaal hetzelfde, maar dat is het niet.

Voorbeeld. Wanneer men een voltijdse betrekking heeft waarbij men 7,6 uur presteert per dag in een vijfdagenwerkweek, werkt men 231 werkdagen en 1.755,60 uur per jaar. Wanneer men die voltijdse betrekking vorm geeft volgens de 40 urenwerkweek, werkt men 8 uur per dag en 219 dagen per jaar (= 231, verminderd met de 12 ADV-dagen). Dat resulteert in 1.752 uur per jaar. Met andere woorden, de 40 urenwerkweek resulteert in 3,6 uur per jaar minder arbeidsuren. Aangezien bedienden een forfaitair maandloon hebben, betekent dat een relatieve stijging van de loonkost per productief uur.

En het is juist: we mogen arbeidstijd niet zomaar gelijkstellen met productieve uren. In productieomgevingen en uitvoerend werk is arbeidstijd (in grote mate) gelijk aan productieve tijd. Daarentegen, in omgevingen waar men creatiever en inventiever moet zijn (niet-uitvoerend werk), is arbeidstijd doorgaans niet gelijk aan productieve tijd. Dat gezegd zijnde zullen de omgevingen waar men de vierdagenwerkweek zal invoeren, allicht voornamelijk omgevingen zijn waar men uitvoerend werk verricht en waar de arbeidstijd bijna in een één-op-éénverhouding staat met de productieve uren.

Arbeidsregelingen hebben dus een impact op het aantal dagen waarop men beschikbaar is, op het aantal productieve uren per jaar, op de flexibiliteit die men heeft in de planning, op de totale loonkost per jaar, op de totale loonkost per productief uur, enz.

Kortom: wanneer men een arbeidsregeling toepast, moet men al deze aspecten onderzoeken om tot de beste oplossing te komen in functie van budget, planning en flexibiliteit. In de praktijk gebeurt dat veel te weinig. Bv. de invoering van extralegale vakantiedagen (bv. via het cafetariaplan) gebeurt geruisloos zonder al deze aspecten in aanmerking te nemen.

De vierdagenwerkweek vs. de vijfdagenwerkweek

Laat ons de vijfdagenwerkweek waarbij men elke dag 7,6 uur presteert, als basis nemen. Gelet op de 38 urenwerkweek en het feit dat de meeste mensen in een voltijdse betrekking van maandag tot en met vrijdag werken, is dat een redelijk uitgangspunt.

Wanneer men 40 uur presteert in een vijfdagenwerkweek, heeft men recht op 12 ADV-dagen per jaar. Omdat het aantal ADV-dagen niet exact matcht, hebben we 3,6 uur minder productieve uren per jaar. Nu, op het eerste gezicht zou men denken dat een 40 urenwerkweek gespreid over vier dagen hetzelfde aantal productieve uren per jaar oplevert als in een vijfdagenwerkweek van 40 uur. Dat klopt echter niet. In een vierdagenwerkweek heeft men ruim 45(!) uur minder productieve uren per jaar ten opzichte van de vijfdagenwerkweek van 7,6 uur per dag.

In een vierdagenwerkweek presteert men maximaal 171 dagen per jaar van 10 uur, gelijk aan 1.710 productieve uren per jaar. Het aantal werkdagen verkrijgen we door 365 kalenderdagen te verminderen met:

• 104 weekenddagen;
• 52 weekdagen waarop men niet werkt;
• 20 dagen jaarlijkse vakantie;
• 12 ADV-dagen; én
• 10 feestdagen.

De 10 wettelijke feestdagen zijn de crux. In elke voltijdse betrekking heeft men recht op 10 wettelijke feestdagen. Dat betekent dat men recht heeft op een betaalde feestdag of vervangingsfeestdag op een normale werkdag, namelijk een van de vier werkdagen waarop men normaal gezien werkt. Voor werknemers die per uur betaald worden, geldt dat ze recht hebben op een vergoeding van het aantal uren op die feestdag. In het geval van de vierdagenwerkweek zijn dat 10 uren. Voor werknemers die een forfaitair (vast) brutomaandloon krijgen, heeft dat in se geen impact. Ze krijgen hetzelfde forfaitaire brutomaandloon, ongeacht het aantal feestdagen in die maand. Daardoor is de relatieve koststijging voor bedienden ook hoger (zie tabel) .

Een productief uur voor een arbeider in een vierdagenwerkweek kost 1,46% meer dan in een vijfdagenwerkweek van 7,6 uur per dag. Voor een bediende is dat ruim 2,67%. Stelt u zich die verhoging voor boven op de index van PC 200 begin januari 2023 van 11,08%...

Slotbedenkingen

In dit verhaal hebben we enkel nog maar stilgestaan bij de kost per productief uur. We hebben nog niet stilgestaan bij de dalende productiviteit per opeenvolgend productief uur. Het is redelijk om aan te nemen dat men in het tiende uur minder productief is dan in het tweede uur. We hebben nog niet stilgestaan bij de impact van de vierdagenwerkweek op absenteïsme, uitval wegens ziekte, bijkomende aanwervingen om de weggevallen productieve uren in te halen, enz. Ook hebben we nog niet stilgestaan bij de opbrengsten van de vierdagenwerkweek ten opzichte van de vijfdagenwerkweek.