Vererving gezinswoning: nu altijd vrijgesteld?

Vlaams gewest: vrijstelling. De Vlaamse vrijstelling geldt tussen echtgenoten, wettelijk samenwonenden en feitelijk samenwonenden die ten minste drie jaar samenwonen. Voor wie minstens een jaar feitelijk samenwoont, maar nog geen drie jaar, gelden de gewone tarieven zoals tussen echtgenoten (3%, 9% en 27%). De gezinswoning is de gezamenlijke hoofdverblijfplaats op het moment van overlijden. Als een van de partners in een verzorgingsinstelling verblijft, dan komt de laatste gezamenlijke hoofdverblijfplaats ook in aanmerking.

Uitsluitingen. Kinderen betalen nog altijd successierechten op de blote eigendom van het deel van de gezinswoning waarvan de langstlevende het vruchtgebruik krijgt. Als de samenwonende partner van de overledene een bloedverwant in rechte lijn is (bv. (klein)kind) of iemand die vóór de bepaling van het tarief daarmee gelijkgesteld is (bv. stief-, zorgkind), dan geldt de vrijstelling evenmin. Voor samenwonende broers en zussen geldt de vrijstelling weer wel.

Brussels gewest: vrijstelling. Vanaf 1 januari 2014 is de vererving van de gezinswoning tussen echtgenoten en wettelijk samenwonende partners vrijgesteld. Wie enkel feitelijk samenwoont, betaalt het tarief ‘tussen alle andere personen’ (40% tot 80%). Erfgenamen in rechte lijn genieten de vrijstelling niet. Zij behouden wel het recht op het vroegere voordeeltarief (verlaging met 1/3 tot € 250.000). De gezinswoning is de woning die de erflater en zijn partner tot hoofdverblijfplaats diende op het moment van overlijden. Ze blijft behouden als de overledene wegens overmacht bij overlijden niet langer in het pand woonde.

Uitsluitingen. Wanneer een verkrijger uit de rechte lijn of een broer, zus, neef, nicht, oom of tante van de overledene ook aan de omschrijving van wettelijk samenwonende zou beantwoorden, dan geldt de vrijstelling niet.

Waals gewest: voordeeltarief. Sinds eind 2005 is er een verlaagd tarief voor een verkrijging in rechte lijn tussen echtgenoten en tussen wettelijk samenwonenden. Voorwaarde is dat de erflater zijn hoofdverblijfplaats had en gedurende vijf jaar behouden heeft in een woning in het Waals gewest, die hij minstens deels in volle eigendom bezat. Wie wegens overmacht of om dwingende redenen zijn hoofdverblijfplaats naar elders overbracht, behoudt het verlaagde tarief. Het tarief varieert tussen 1% en 12%. Boven € 250.000 is het gewone tarief van toepassing. Feitelijk samenwonenden worden belast tegen het tarief ‘tussen alle andere personen’ (30% tot 80%).

Verhuizen? Om te vermijden dat u vlak vóór uw overlijden in een ‘gunstiger’ gewest gaat wonen, geldt de regeling van het gewest waarin u de laatste vijf jaar van uw leven het langst gewoond heeft.

Gezinswoning: volle eigendom legateren? Omwille van de vrijstelling in Vlaanderen en nu ook in Brussel, wordt er nogal eens aangeraden dat de partners elkaar wederzijds, bv. bij testament, de volle eigendom van hun aandeel in de gezinswoning legateren. Bij het eerste overlijden is er effectief een fiscaal voordeel. Zonder testament erft de langstlevende immers enkel het vruchtgebruik, terwijl de blote eigendom naar de kinderen gaat. Die kinderen genieten geen vrijstelling, waardoor de totale successierechten bij het eerste overlijden hoger liggen. In Brussel is het voordeel iets minder uitgesproken omdat de kinderen daar het verlaagde tarief genieten.

Niet zonder verdere planning. Er zit echter een addertje onder het gras. Bij het tweede overlijden betalen de kinderen, die op dat moment de volle eigendom erven, meer successierechten. Meestal ligt de totale factuur over de twee overlijdens samen hoger. Zo’n strategie is dus alleen zinvol als zij gekoppeld is aan een verdere planning. Als de kinderen bij testament bv. 1% van de volle eigendom toebedeeld krijgen, dan worden zij mede-eigenaar. Daarna kan de langstlevende de woning verkopen aan een van de kinderen tegen betaling van het verdelingsrecht van 2,5% (1% in Brussel). De langstlevende kan de koopprijs dan schenken tegen een vlak tarief van 3%.

Waals gewest. Aangezien in het Waals gewest ook de kinderen het verlaagde tarief genieten, biedt het toekennen van de volle eigendom van de gezinswoning aan de langstlevende geen fiscaal voordeel. Meer nog, als de kinderen de blote eigendom verkrijgen en de langstlevende het vruchtgebruik, dan geniet elke erfgenaam de laagste tarieven, waardoor de progressiviteit van de successierechten minder speelt.