Plannen met een verzekeringstontine?

Onroerende goederen. Een tontine of een beding van aanwas wordt vaak gebruikt door samenwonenden die een woning kopen. In het dagelijkse taalgebruik worden de twee begrippen vaak door elkaar gebruikt, hoewel er wel degelijk een aantal verschilpunten zijn. Zo maakt een tontine bv. deel uit van de oorspronkelijke verkoop terwijl een beding van aanwas een overeenkomst is tussen de kopers onderling die eventueel later via een aparte akte tot stand kan komen. In beide gevallen krijgt de langstlevende bij het overlijden van zijn partner diens aandeel in het pand, zonder daarvoor een vergoeding verschuldigd te zijn.

Successierechten. De bedoeling van een tontine (of een beding van aanwas) is tweeledig. Ten eerste zal de langstlevende het aandeel van de overledene in de woning zonder het betalen van successierechten verkrijgen. Aangezien wettelijk samenwonenden sinds geruime tijd voor de successierechten gelijkgesteld zijn met gehuwden en dus binnenkort in de drie gewesten in principe een vrijstelling voor de gezinswoning genieten, is dit nu vooral van belang voor feitelijk samenwonenden. Feitelijk samenwonenden zijn immers enkel in Vlaanderen gelijkgesteld met gehuwden en dat enkel indien zij gedurende minstens één jaar (voor de vrijstelling van de gezinswoning zelfs drie jaar) samenwonen en een gemeenschappelijke huishouding voeren. De langstlevende betaalt dan wel registratierechten op het aandeel van de overledene in de woning.

Bescherming partner. Ten tweede speelt ook de bescherming van de langstlevende partner een belangrijke rol. Ook vandaag hebben wettelijk samenwonenden slechts een beperkt erfrecht (vruchtgebruik op de gezinswoning en de huisraad). Dat erfrecht kan dan ook nog bij testament zonder meer uitgeschakeld worden. Feitelijk samenwonenden hebben geen enkel wettelijk erfrecht. Via een tontine krijgen de partners niet alleen elkaars aandeel in de woning in volle eigendom, de eventuele aanspraken van de wettelijke erfgenamen worden ook buitenspel gezet, wat bij een testament niet het geval is.

Beleggingen: verzekeringstontine. Bij een verzekeringstontine sluiten de beide partners samen één levensverzekeringspolis af op elkaars hoofd. Ze zijn dus beiden verzekeringnemer en verzekerde. De begunstigde bij overlijden van een van hen is telkens de andere verzekeringnemer. Daardoor wordt de verzekeringsprestatie bij het eerste overlijden uitgekeerd aan de langstlevende.

Geen successierechten? Bij de uitkering zijn geen successierechten verschuldigd omdat het gaat om een kanscontract onder bezwarende titel. Daartoe is wel vereist dat elke partij een gelijkwaardige kans op winst of verlies heeft. Het moet dus gaan om twee personen van vergelijkbare leeftijd, gezondheidstoestand, ... die een gelijkwaardig bedrag inbrengen in de polis. Houd er rekening mee dat vrouwen langer leven dan mannen en pas bij een sterk leeftijdsverschil de premiebetaling aan. Die gelijkwaardigheid is cruciaal want alleen daardoor is de verzekeringstontine een echt kanscontract en een overeenkomst onder bezwarende titel.

Zekerheid voor de langstlevende. Aangezien de tontine een kanscontract is onder bezwarende titel, valt de uitkering niet in de nalatenschap van de overleden partner-verzekeringnemer. Diens kinderen kunnen zich dus niet op inbreng of inkorting beroepen, aangezien we te maken hebben met een rechtshandeling onder bezwarende titel. Daarnaast kan ook voorzien worden dat beide verzekeringnemers akkoord moeten gaan om bv. de begunstigde te veranderen, waardoor een partner niet eenzijdig en zonder medeweten van de andere een wijziging kan aanbrengen. Een testament daarentegen kunnen de partners altijd herroepen.

Voor wie interessant? Een verzekeringstontine is interessant voor wettelijk of feitelijk samenwonende partners die elkaar willen beschermen en daarbij een vrijstelling van successierechten willen genieten. De techniek kan ook perfect gebruikt worden tussen alleenstaande familieleden (bv. broers en zussen). Voor echtgenoten is ze minder aangewezen. Echtgenoten gehuwd met gemeenschap van goederen kunnen geen tontine afsluiten voor rekening van het gemeenschappelijk vermogen. Ze kunnen dit wel m.b.t. hun eigen goederen. Echtgenoten gehuwd met scheiding van goederen kunnen wel een contract van tontine afsluiten. In beide gevallen (zowel bij scheiding van goederen als bij een gemeenschapsstelsel m.b.t. de eigen goederen) gaat de fiscus echter uit van een (weerlegbaar) vermoeden van vrijgevigheid (parl vr. nr. 839, Van Biesen, 14.06.2005) . Discussie met de fiscus (op moment van overlijden) is dus niet uitgesloten.