Samenlevingsovereenkomst: een noodzaak?

Reservatair erfrecht. Hoewel sommigen weleens zeggen dat de wettelijke samenwoning en het huwelijk dezelfde gevolgen teweegbrengen, klopt dit absoluut niet. Gehuwden hebben immers een reservatair erfrecht. Bij wettelijk samenwonenden daarentegen, erft de langstlevende wel automatisch het vruchtgebruik van de gezinswoning en de daarin aanwezige huisraad, maar de ene samenwonende partner kan de andere wel onterven, bv. via een testament, zonder dat die partner daarvan op de hoogte hoeft te zijn. Na het overlijden kan de onterfde partner dan enkel lijdzaam toezien hoe hij met lege handen achterblijft. Feitelijk samenwonenden erven zelfs niet automatisch van elkaar.

Fiscaal. Ook op fiscaal vlak zijn er verschillen tussen een gehuwd koppel en loutere samenwoners. De uitkering van een groepsverzekering van een werknemer bv. is bij overlijden van de echtgenoot-werknemer slechts vrijgesteld van erfbelasting indien de uitkering toekomt aan de langstlevende echtgenoot (art. 2.7.1.0.6., §2, 3° VCF) , of aan de kinderen van de verzekeringnemer jonger dan 21 jaar. De wettelijk of feitelijk samenwonende die zijn partner verliest en de uitkering van diens groepsverzekering geniet, is dus wel erfbelasting verschuldigd.

Duidelijke afspraken. De wet voorziet ook niet altijd voldoende automatische gevolgen voor samenwonenden. Stel bv. dat Jan en Miet wettelijk samenwonen in een huurwoning. Jan werkt voltijds, Miet studeert nog. Tijdens de samenwoning komen alle inkomsten op een gezamenlijke rekening waarvan alle kosten betaald worden. Op een dag zegt Miet dat zij de relatie wil beëindigen. Jan vraagt zich dan wellicht af of hij kosten op Miet kan verhalen, want eigenlijk heeft zij al die jaren gratis kost en inwoon genoten. Zonder duidelijke afspraken vooraf zal dat in de praktijk echter zeer moeilijk zijn.

Bijdrageplicht. Bij een wettelijke samenwoning moet elke partner immers bijdragen in de (gez ins)l asten van het samenleven, naar evenredigheid van zijn mogelijkheden (art. 1477, §3 BW) . Gezinslasten zijn de lasten waarvan de beide partners zich tijdens de samenwoning moeten kwijten, zowel deze die geldelijk te waarderen zijn als deze die dat niet zijn. Naast de huur, de boodschappen en andere betalingen behoren bv. ook huishoudelijke taken en de opvoeding van de kinderen tot de gezinslasten. Omdat het onmogelijk is om de niet-geldelijke gezinslasten te vergelijken met de geldelijk waardeerbare, wordt er tijdens de wettelijke samenwoning in principe niet afgerekend over die gezinslasten. Gezinslasten gaan trouwens ook veel verder dan bovenstaande kosten: ook de aflossing van een hypothecaire lening gesloten ter financiering van de gezinswoning kwalificeert als gezinslast (Cass., 13.04.1976) . Wanneer partners op ongelijke wijze bijdragen voor deze aflossing en ze hierover geen duidelijke afspraken maken, dan is het erg waarschijnlijk dat de partner die meer bijgedragen heeft, dit teveel nooit zal terugkrijgen bij een eventuele relatiebreuk.

Andere aandachtspunten. Een samenlevingsovereenkomst kan voor de gemeenschappelijke kinderen een voorkeursregeling bevatten voor de voogdij, in geval van overlijden van beide ouders-samenwoners. Voorts kunt u voorzien dat de partner niet-eigenaar of de partner niet-huurder in geval van beëindiging van de relatie toch nog gedurende een bepaalde ‘opzegperiode’ de woning mag blijven bewonen, om te vermijden dat deze zomaar op straat gezet kan worden. Ook wanneer beide partners huurder zijn van de woning, is het nuttig vast te leggen hoe de huur voortgezet zal worden na een beëindiging van de relatie. Beide partners zijn in principe immers hoofdelijk gebonden tot het huurcontract. De partners kunnen ook hun ‘eigen’ goederen oplijsten in de samenlevingsovereenkomst, zodat hierover geen betwisting kan bestaan bij de beëindiging van de relatie. Bij samenwonenden bestaat er immers een vermoeden van onverdeeldheid. Ten slotte kunnen de partners, bij een eventueel einde van de relatie, afhankelijk van de concrete omstandigheden en indien gewenst, een in de tijd beperkte onderhoudsverplichting in hun samenlevingsovereenkomst inbouwen.

Arbeidsongeval. Wanneer één van de partners komt te overlijden als gevolg van een arbeidsongeval, dan voorziet de toepasselijke regelgeving in een uitkering aan de langstlevende wettelijk samenwonende partner, mits de partners een notariële samenlevingsovereenkomst gesloten hebben waarin een wederzijdse hulpverplichting opgenomen is. Gehuwden daarentegen, genieten deze uitkering automatisch, zelfs zonder huwelijkscontract. De hulpverplichting behoort voor gehuwden immers tot hun primair huwelijksstelsel (art. 213 BW) , de basisregels voor alle gehuwden waarvan zij niet kunnen afwijken.