SUCCESSIEPLANNING - 17.04.2019

Keuzebeding: enkel opteren voor het vruchtgebruik ook fiscaal voordelig?

Keuzebeding

Even opfrissen

Door een keuzebeding in te lassen in uw huwelijkscontract, kan de langstlevende kiezen welke goederen hij uit de huwgemeenschap bij het overlijden van zijn partner naar zich toe trekt. U kunt zo’n keuzebeding reeds voor uw huwelijk in uw huwelijkscontract opnemen, maar u kunt het keuzebeding evengoed later nog laten toevoegen (kost ± € 600). Voor de opmaak of wijziging van uw huwelijkscontract moet uiteraard steeds naar de notaris.

Een keuzebeding is enkel mogelijk als er een huwgemeenschap is. Dat is het geval wanneer u gehuwd bent onder het wettelijke stelsel, maar niet wanneer u gehuwd bent met scheiding van goederen. U kunt dan bv. de scheiding van goederen behouden en een beperkte gemeenschap of een ‘toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen’ (TIGV) toevoegen. Het keuzebeding is dan op dat TIGV van toepassing. Een omschakeling van scheiding van goederen naar scheiding van goederen met een beperkte gemeenschap of TIGV is trouwens heel eenvoudig te realiseren en kan via één notariële akte zonder dat er een inventaris opgemaakt moet worden (± € 1.000).

Praktisch

Een keuzebeding geeft de langstlevende echtgenoot het comfort om in functie van de omstandigheden op het ogenblik van het overlijden van zijn partner, de keuze te maken die het best aansluit bij zijn wensen op dat moment. In de praktijk zal de langstlevende er vaak voor kiezen om de gezinswoning in volle eigendom te verkrijgen, zodat hij die kan verkopen zonder toestemming van de kinderen. De gezinswoning is bovendien voor de langstlevende volledig vrijgesteld van erfbelasting. Het appartement aan de kust of de chalet in de Ardennen behoudt de langstlevende vaak in vruchtgebruik, om het te verhuren of om het zelf te gebruiken. In Vlaanderen trekt de langstlevende vaak ook de spaarrekening in volle eigendom naar zich toe om optimaal te genieten van de vrijstelling van € 50.000 voor roerende goederen voor de langstlevende partner. Elke keuze heeft uiteraard ook een fiscale consequentie.

Erfbelasting

De langstlevende die gebruik maakt van het keuzebeding, betaalt erfbelasting op wat hij of zij boven de helft van de gemeenschap verkrijgt (art. 5 W.Succ. en art. 2.7.1.0.4 VCF) . Van de andere helft is hij immers zelf al eigenaar en die helft erft hij of zij dus niet.

Hoe aanpakken?

Termijn

In het huwelijkscontract staat duidelijk hoe u de keuze moet maken en binnen welke periode. Doorgaans voorziet het huwelijkscontract dat de langstlevende zijn keuze bekend moet maken binnen de vier maanden na het overlijden, in een notariële akte of in de aangifte van nalatenschap. Bij het maken van de keuze zal men naast de praktische overwegingen uiteraard ook de fiscale gevolgen laten meespelen.

De langstlevende heeft er ook belang bij zijn keuze snel te maken. Zodra de bank op de hoogte is van het overlijden, moet ze alle rekeningen én bankkaarten blokkeren. Deze blokkering geldt zowel voor de eigen rekeningen van de overledene als voor gemeenschappelijke rekeningen of onverdeelde rekeningen en zelfs voor de eigen rekeningen van de langstlevende. Een beperkte vrijgave van de helft van de gelden op de rekening met een maximum van € 5.000 is mogelijk, maar ver springt u daar natuurlijk niet mee op een moment waarop er heel wat kosten op u afkomen.

Als u een keuzebeding heeft, kan de bank de rekeningen slechts vrijgeven nadat u van de notaris een akte van erfopvolging verkregen heeft. Een zgn. attest van erfopvolging, dat afgeleverd wordt door de ontvanger van het registratiekantoor, volstaat wettelijk niet omdat er een huwelijkscontract (keuzebeding) is. De notaris kan de akte van erfopvolging pas opmaken nadat de keuze gemaakt is.

Simulaties maken

In de praktijk stellen we vast dat de notaris bij een overlijden vaak als standaardantwoord geeft, dat de langstlevende het best voor de gezinswoning kiest (vrijgesteld van successierechten in de drie gewesten) en voor de rest gewoon het erfrecht laat spelen. In Vlaanderen wordt sinds kort ook aangeraden om minstens voor € 50.000 aan roerende goederen te kiezen, omdat de langstlevende daarop nu ook een vrijstelling geniet. Het is echter belangrijk dat u simulaties laat uitvoeren om na te gaan wat de fiscale gevolgen van de mogelijke keuzes zijn. U kunt daarvoor terecht bij een notaris of estateplanner die over software beschikt om simulaties te maken.

Enkel vruchtgebruik kiezen?

Een mogelijkheid die vaak over het hoofd wordt gezien, is dat de langstlevende ook minder dan de helft van de huwgemeenschap kan kiezen. Zo is het vaak interessant dat hij of zij voor de volledige huwgemeenschap in vruchtgebruik kiest. Dit heeft als voordeel dat de langstlevende de onroerende goederen kan blijven bewonen of verhuren en de interesten en dividenden van de beleggingen kan blijven genieten. Bij de iets grotere vermogens is dat vaak voldoende om het pensioen aan te vullen. Bij het overlijden van de langstlevende is er dan geen erfbelasting meer verschuldigd. De blote eigendom ging nl. al naar de kinderen bij het eerste overlijden en het vruchtgebruik van de langstlevende dooft uit en daarop is er geen erfbelasting verschuldigd.

Fiscaal voordelig?

De langstlevende echtgenoot betaalt geen erfbelasting als de waarde van het totale vruchtgebruik minder bedraagt dan de helft van de waarde van de volle eigendom. Stel dat bij het overlijden van de man zijn partner 59 jaar is. Het vruchtgebruik op de volledige gemeenschap is dan 44% van de volle eigendom waard, zodat de langstlevende geen erfbelasting betaalt. Als de langstlevende partner bv. 54 jaar was, dan was haar vruchtgebruik gelijk aan 52% en zou ze dus slechts op 2% van de nalatenschap erfbelasting betalen.

Voorbeeld

Vader (64 jaar) en moeder (59 jaar) hebben drie kinderen en zijn gehuwd volgens het wettelijk stelsel, met een keuzebeding. Hun vermogen bestaat uit een gezinswoning (€ 400.000), twee appartementen (samen € 360.000) en een beleggingsportefeuille en spaargeld (€ 750.000). Heel dat vermogen zit in de huwgemeenschap.

Kiest moeder bij het overlijden van haar man voor het vruchtgebruik op alles, dan betalen de kinderen € 57.382 erfbelasting. Moeder betaalt niets. Haar vruchtgebruik is immers slechts 44% waard, dus minder dan de helft. Wanneer moeder overlijdt, gaat alles belastingvrij naar de kinderen. Als er daarentegen voor de toepassing van het wettelijk erfrecht gekozen zou worden, dan bedraagt de totale erfbelasting € 83.758. Ook in Wallonië (€ 95.075 i.p.v. € 125.626) en Brussel (€ 93.754 i.p.v. € 122.949) is er een fiscale besparing.

Altijd de beste keuze?

Dit is vaak een interessante keuze, maar zeker niet altijd. Drie factoren spelen een rol: de leeftijd van de langstlevende echtgenoot, het aantal kinderen en de progressiviteit van het tarief. Bovendien mag u het burgerrechtelijke aspect niet uit het oog verliezen. De langstlevende echtgenoot ontvangt zo immers enkel een vruchtgebruik en geen eigendomsrecht op de gemeenschapsgoederen.