Een maatschap als controleholding: wat zijn de aandachtspunten?

Maatschap als controlevehikel

Bij leven

In de vermogensplanning gaan we vaak op zoek naar het antwoord op de vraag: “Hoe kan ik mijn eigendom overdragen, om zo erfbelasting te besparen, en toch de controle behouden?” Doorheen de jaren is de maatschap daarbij een trouwe bondgenoot gebleken. Dit blijft ook gelden na de hervormingen van 2018, waardoor de maatschap sindsdien als onderneming met een aantal bijhorende verplichtingen door het leven gaat.

Beperkingen

Toch kent de maatschap als tool van controlebehoud ook haar grenzen, wat de afgelopen jaren in de fiscale praktijk en de rechtspraak meermaals gebleken is. Zo is duidelijk dat de Vlaamse Belastingdienst er niet van houdt dat de schenker-zaakvoerder zich al te veel bevoegdheden voorbehoudt zonder dat de vennoten (begiftigden) hier voldoende controle op kunnen uitoefenen.

Verder moet de zaakvoerder zich houden aan zijn taak, namelijk het vermogen van de maatschap goed beheren in naam en voor rekening van de vennoten. Doet hij dit niet, dan riskeert hij, zelfs als statutaire zaakvoerder, door de rechter ontslagen te kunnen worden om wettige redenen.

Bovendien zal bij de inbreng van de aandelen van een of meer familiale vennootschappen nagegaan moeten worden of er bepaalde wettelijke of statutaire regels of afspraken in aandeelhoudersovereenkomsten een dergelijke inbreng niet zouden kunnen beperken.

Na een overlijden

Ook als u als ondernemer er nog geen behoefte aan heeft om de aandelen van uw familiale vennootschap(pen) over te dragen aan de volgende generatie, kan de maatschap toch een nuttige functie hebben. Denk maar aan de gescheiden bedrijfsleider die minderjarige kinderen heeft. Hoewel hij er nog lang niet klaar voor is om zijn vennootschappen definitief te schenken, wil hij misschien tot elke prijs vermijden dat de ex-partner bij zijn vroegtijdige overlijden via het ouderlijke gezag plots zeggenschap bekomt met betrekking tot de vennootschappen.

In dat geval kunt u ervoor kiezen een maatschap op te richten, samen met een vertrouwenspersoon. Deze laatste zal via een minimale inbreng een controleaandeel in de maatschap verwerven. Bij plots overlijden van de bedrijfsleider zal deze vertrouwenspersoon, samen met de kinderen van de bedrijfsleider, de maatschap voortzetten. De vertrouwenspersoon zal dan als opvolgend statutair zaakvoerder van de maatschap – via het stemrecht – de controle op de onderliggende vennootschappen uitoefenen.

Het is van groot belang in een dergelijk geval de taak van deze vertrouwenspersoon duidelijk te omschrijven en af te lijnen: moet hij het gevoerde beleid voortzetten, moet hij trachten de vennootschap(pen) te verkopen aan derden, op welke termijn en wijze moet het beleid overgelaten worden aan de kinderen of eventuele externen, … ?

Trouwens, ook tijdens het leven van de bedrijfsleider zal deze erover moeten waken dat de vertrouwenspersoon als vennoot van de maatschap niet plots een luis in de pels wordt: de bedrijfsleider moet de mogelijkheid behouden in dat geval deze persoon zonder al te veel problemen uit de maatschap te weren.

Aandachtspunten

Meerhoofdigheid in VOF en CommV

In het nieuwe vennootschapsrecht kennen we, naast de maatschap trouwens, nog twee vennootschappen die op ieder moment minstens twee vennoten moeten hebben en dus te allen tijde meerhoofdig moeten zijn. Dit zijn de vennootschap onder firma of VOF (art. 4:22, lid 2 WVV) , en de commanditaire vennootschap of CommV (art. 4:22, lid 3 WVV) .

Beide rechtsfiguren zijn sinds de hervorming van het vennootschapsrecht eigenlijk een variant geworden van de maatschap, namelijk een maatschap met rechtspersoonlijkheid. In het ene geval zijn alle vennoten onbeperkt en hoofdelijk aansprakelijk (VOF), terwijl in het andere geval bepaalde vennoten onbeperkt en hoofdelijk aansprakelijk zijn, terwijl de aansprakelijkheid van andere vennoten (de ‘stille vennoten’) zich beperkt tot hun inbreng (CommV).

Zowel de VOF als de CommV zijn populaire rechtsfiguren, zeker in bepaalde beroepsgroepen (o.a. consultants, intellectuele beroepen). Hoewel de onbeperkte aansprakelijkheid een nadeel kan zijn, kennen ze een aantal voordelen (eenvoudige oprichting, beperkte openbaarheid cijfers, …).

Wanneer u een dergelijke vennootschap wenst over te dragen met controlebehoud, en u wilt de kinderen niet zelf als vennoot betrekken, kunt u ook hier kiezen voor het gebruik van een maatschap. Belangrijk daarbij is om de meerhoofdigheid in het achterhoofd te houden. Het kan dus niet de bedoeling zijn om alle aandelen van de VOF of CommV in de maatschap in te brengen. Er zal dus minstens één aandeel bij uzelf (of een andere persoon) in privéhanden moeten blijven.

Aansprakelijkheid in VOF en CommV

Wanneer aandelen van een VOF of een CommV ingebracht worden in een maatschap, zal ook rekening gehouden moeten worden met de onbeperkte aansprakelijkheid voor alle (VOF) of bepaalde (CommV) vennoten.

Dat is zeker het geval nu de vennoten van de maatschap zelf ook persoonlijk gehouden zijn ten aanzien van de schuldeisers van de maatschap (art. 4:14 WVV) . Dat zou willen zeggen dat de eventuele schuldeisers van een VOF zich tot alle vennoten, en dus ook de maatschap, kunnen richten, waarbij de vennoten van de maatschap zelf ook gehouden zijn. In geval van een CommV zal het afhangen van de positie van de maatschap: is deze een hoofdelijk aansprakelijke vennoot, of eerder een stille vennoot?

Gunstregeling familiale vennootschappen

Tot slot moet bij het gebruik van een maatschap als controlevehikel voor de overdracht van een of meer vennootschappen, ook rekening gehouden worden met de gunstregeling voor familiale ondernemingen. Als een dergelijke onderneming, waaronder vennootschappen, aan bepaalde voorwaarden voldoet, kan ze in het Vlaams en het Brussels gewest geschonken worden tegen 0% schenkbelasting (vrijstelling) of in rechte lijn vererfd worden tegen een vlak tarief van 3%. In het Waals gewest wordt zowel bij schenking als bij vererving onder bepaalde voorwaarden het tarief van 0% toegekend.

Het feit dat de aandelen van een vennootschap ingebracht worden in een maatschap, en dus de aandelen van de maatschap geschonken of vererfd worden, zou geen verschil mogen maken. De Vlaamse Belastingdienst trekt immers de fiscale transparantie door: het is alsof de schenker of overledene eigenaar is van de aandelen van de vennootschap die zich in de maatschap bevindt. De fiscale Administratie doet dus fiscaal – terecht – alsof de maatschap niet bestaat (omzendbrief Vlabel 2015/2) .